Psikodrama başka bir
tanımla bir tür dramatizasyondan ya da başka bir ifade ile spontan tiyatrodan
yararlanılarak gerçekleştirilen bir ruhsal geliştirme tedavi yaklaşımıdır.
Ortada yazılı her hangi bir metin yoktur: bir spontan tiyatro sergileyerek
izleyenleri eğlendirmek ya da eğitmek de amaç değildir. Sahnede görülen spontan
tiyatro, gerek oyuncuların gerekse izleyenlerin ruhsal yönden gelişmelerini
iyileşmelerini amaçlayan karmaşık bir sürecin, ancak su yüzündeki bölümüdür.(2)
Psikodrama’da her şey mümkündür. Buradaki ‘’her şey’’ in altını çizmek isterim.
Kişiler psikodrama sahnesine geçmiş de yaşadıkları bir takım olayları
getirebilecekleri gibi geleceğe ilişkin hayallerini, rüyalarını, hatta deja-vu
yaşantılarını ya da halüsinasyonlarını da getirebilirler. Ne tür olursa olsun,
geçirdiğimiz bir iç yaşantıyı psikodrama sahnesinde tekrar yaşama şansımız
vardır. Bir takım yaşantıların psikodrama sahnesinde tekrarlanması,
iyileştirici / tedavi edici işleve sahiptir. Moreno’nun bu işlevle ilgili
görüşü de ilginçtir. Ona göre ‘’İkinci kez yaşanan her gerçek, birinciden
kurtuluştur.’’ Belki şöyle dersek daha belirgin olabilir; eğer bir gerçeği
ikinci kez yaşarsak, bu gerçeği kontrolümüz altına alabiliriz. Yani ilk kez
yaşadığımız bazı olaylar, bizi kontrollerine alabilir; fakat biz bu olayları
Psikodrama sahnesinde ikinci kez yaşarsak, bu durumda biz onları kontrolümüz
altına alırız. Bir çocuk, havlayarak kendisini korkutan bir köpeği yalnız
kaldığında taklit ederek korkusunu hafifletmeye çalışır. Muhtemelen eski
çağlarda ilkel insanlar da böyleydi; kendilerini korkutan doğa olaylarını ve
hayvanların davranışlarını, dans ederek ya da benzeri yollarla tekrarlıyor,
onlar karşısında duydukları kaygıyı denetim altına almaya çalışıyorlardı. Kuramsal
bir takım temellere oturtulmuş, çeşitli tekniklerle bezenmiş Psikodrama’da ise,
sistematik bir ‘’yeniden yaşama’’ etkinliği söz konusudur. Psikodrama
yöneticilerinin organize ettikleri bu etkinliklerin kişilerin katarsis
sağlamalarına bir takım ağırlıklarından kurtulmalarına yardımcı olur.
Psikodrama’da bilinen belli teknikler vardır; yönetici duruma göre bunları
kullanır. Ancak Psikodrama’da yöneticiler, bilinen tekniklerle sınırlı kalmak
zorunda değildir, bir psikodrama yöneticisi, gerektiğinde yaratıcılığını
kullanarak, bilinenlerin dışında bir takım etkinlikler, teknikler üretebilir,
uygulayabilir. Psikodrama’da rol kavramı/kuramı çok önemli bir yere sahiptir.
Moreno’ya göre roller ben’den çıkmaz, ben, rollerden çıkar. Yine Moreno’ya göre
rol, kişiler arası bir yaşantıdır, sosyal yaşantının ayrılmaz bir parçasıdır;
hatta sosyal yaşam rollerden ibarettir.
Psikodrama insanlar arası ilişkiler
zemininde ruhsal olguların geliştiğini, ve ancak bu ve benzeri ilişkiler ağı
içinde daha uygun yollarda gelişebileceğini kabul eden ve çalışma alanını
yalnız klinik içinde bırakmayıp insanların ve toplulukların bulunduğu her yöne
yayan çağdaş akımların tipik bir örneğidir.
Günümüzde pek çok kuram
geçerliliğini yitirmesine rağmen psikodrama, etkinlik ve güncelliğini
korumaktadır. Sosyometri toplulukların iç dinamiklerini anlama ve araştırma
yöntemi olarak varlığını sürdürürken psikodrama içinde de kullanım alanları
bulmaktadır. Freud'un son dönemlerine yetişen Moreno onu insanı kısıtlı bir
laboratuvarın içine sokmakla eleştirir ve kendisinin bizzat onların yaşamına
katılarak, gözleyerek, yaşayarak ve yaşarken düzelterek önemli bir farklılık
getirdiğini söyler. Moreno'nun grup psikoterapisi bir süre sonra
psikanalistleri etkilemiş ve psikanalitik grup psikoterapisi gelişmeye
başlamıştır. Daha sonra bu oluşum grup analizi olarak adlandırılmıştır.
Gerçeğin aksiyonla yeniden
keşfedilmesi olan psikodrama kaynağını insandaki üç önemli temel özellikten
alır. Bunlar: Eylem, yaratıcılık ve spontanlıktır. İnsan eyleme dönük
bir varlıktır. Hareketsiz bir yasamdan söz etmek mümkün değildir. Bu eylem
ihtiyacının doyurulabilmesi eylemin yeterli ve uygun olmasına bağlıdır, bu ise
insanın yaratıcılığı ve bu yaratıcılığın sergilemesine olanak tanıyan
spontanlığı sayesinde gerçekleştirilir. Spontanlık yeni ya da eski durumlara
kişinin yeni ve uygun tepkiler verebilme halidir.§ Spontanlık ve yaratıcılık arasındaki ilişki
Moreno'nun şu benzetmesinde anlamını bulur : "Eğer kişi spontan ise ve
yaratıcı değilse, bu samuray kılıcı taşıyan bir köylüye benzer; kılıcı
kullanmasını bilmediği için kendini bile kesebilir. Eğer kişi yaratıcı ama
spontan değilse, bu kılıcı olmayan bir samuray savaşçısına benzer; kılıç
olmadığı zaman bildikleri bir isine yaramaz".
Psikodrama, insanin yaratıcılığının
ve spontanlığının sınırlarını yakalamasını ve ulaşılan bu noktada eylem
ihtiyacını karşılamasını hedefler. Psikodrama grup psikoterapileri içinde belki
de uygulama alanı en gelişmiş olan grup psikoterapisidir. Tedaviden eğitime,
endüstri psikolojisinden tiyatroya uzanan geniş bir yelpaze içinde kendine
kendine uygulama alanları bulur.§Doğası
gereği hızlıdır. Birçok önemli çalışmanın bir kaç saatin içine sığdığına tanık
olunur. İnsanın üç temel ilişki kurma biçimi olan empati, tele ve tranferans,
tüm ilişkilerde varlığını gösterir. Tele: İnsanlar arası kaynaşma yani
Moreno’nun sosyalizasyon yaratıcı iş birliği, “sevgi ve beraberliktir” Ancak
kapsamlı bir ilişki biçimi olarak karşılıklı gerçek nedenlere dayalı mücadele
de bu tür ilişki içine alınmalıdır. Moreno, iki ya da daha fazla insan arasında
ki ilişki biçimine tele süreci adını verir. Tele bir an için karşılıklı
olarak diğer kişinin iç dünyasını ve o anda kendisini nasıl hissettiğini,
duruma göre de onun içinde bulunduğu yaşam koşullarını kendi içinde yaşaya
bilmektir. Böylece tele tek yönlü bir empati değil, iç dünyaların
karşılaşmasıdır.§ Psikodrama sağlıksız ilişki kurma
biçimi olan tranferansların çözümlenmesini
(Transferans: Tam olarak gerçeğe dayanmayan bir kişiler arası ilişki biçimidir.
Bir insan duygusal aktarım yoluyla diğer bir insanla ilişki içine girdiğinde,
bu kişi artık onun için kendi gerçeği olan bir kişi değil, daha çok diğerinin
bilinç dışı istek ve anılarının taşıyıcısı olarak görünür.buna transferaz
denir.) buna karşılık olarak sağlıklı ilişki kurma biçimleri olan tele ve
empatinin geliştirilmesini hedefler. Bütün bunları gerçekleştirirken sayısız
ısınma tekniklerinden ve yardımcı tekniklerden ve vazgeçilmez olan üç temel
teknikten yararlanır
KAYNAKLAR
1) Psikiyatride
Yıldızların Parladığı Anlar (Doç. Dr. A. Nahit Babaoğlu, Mayıs 2000, Cihangir
İstanbul )
2) Prof.Dr. Üstün DÖKMEN (Sosyometri ve Psikodrama,
Sistem Yayıncılık Ocak 1995)
3) Psikolog Deniz ALTINAY ( Psikodrama, Grup
Psikoterapisi ve 300 Isınma Oyunu )
4) Dr. K. Nahit ÖZMENLER(Psikodrama semineri,1994)